Idź do Polska360.org

Odrodzone i zdobyte w walce - Kresy Wschodnie II Rzeczypospolitej

W WYNIKU ROZBIORÓW RZECZPOSPOLITA ZOSTAŁA WYMAZANA Z MAPY EUROPY. POMIMO LICZNYCH POWSTAŃ NARODOWYCH POLAKOM NIE UDAŁO SIĘ ODZYSKAĆ NIEPODLEGŁOŚCI. DOPIERO ŚWIATOWY KONFLIKT, W KTÓRYM WZIĘŁY UDZIAŁ WSZYSTKIE PAŃSTWA ZABORCZE, OBALENIE CARATU PRZEZ REWOLUCJĘ LUTOWĄ, A NASTĘPNIE PAŹDZIERNIKOWĄ W ROSJI, ROZPAD AUSTRO-WĘGIER I ZAŁAMANIE POTĘGI NIEMIEC STWORZYŁY SPRZYJAJĄCE WARUNKI DO ODBUDOWY PAŃSTWA POLSKIEGO.

JEDNYM Z NAJWAŻNIEJSZYCH ZADAŃ, KTÓRE STANĘŁY PRZED POWSTAJĄCYM PAŃSTWEM POLSKIM, BYŁO USTALENIE JEGO KSZTAŁTU TERYTORIALNEGO. PIERWSZE DECYZJE W TEJ SPRAWIE ZAPADŁY PODCZAS KONFERENCJI ZORGANIZOWANEJ W 1919 ROKU W WERSALU POD PARYŻEM. 28 CZERWCA 1919 ROKU PODPISANO TRAKTAT POKOJOWY Z NIEMCAMI, KTÓRY JEDNOCZEŚNIE USTALAŁ POLSKĄ GRANICĘ ZACHODNIĄ. ZUPEŁNIE INACZEJ PRZEDSTAWIAŁA SIĘ SPRAWA GRANICY WSCHODNIEJ. STANOWISKO PAŃSTW ENTENTY WOBEC MIEJSCA POLSKI NA WSCHODZIE BYŁO NIEKONSEKWENTNE I ZMIENNE. Z JEDNEJ STRONY OBAWIANO SIĘ EKSPANSJI BOLSZEWIZMU, A Z DRUGIEJ USZCZUPLENIA PRZEZ POLSKĘ ROSYJSKIEGO STANU POSIADANIA. W ZAISTNIAŁEJ SYTUACJI OCZYWISTYM STAŁA SIĘ KONIECZNOŚĆ WYWALCZENIA KSZTAŁTU GRANICY WSCHODNIEJ NA PŁASZCZYŹNIE DYPLOMATYCZNEJ, ALE PRZEDE WSZYSTKIM PRZY POMOCY SIŁY MILITARNEJ.

 

WIĘKSZOŚĆ POLAKÓW UWAŻAŁA ZIEMIE SPRZED ROZBIORÓW ZA NATURALNĄ CZĘŚĆ HISTORYCZNEGO I NARODOWEGO DZIEDZICTWA. NIE UWZGLĘDNIONO JEDNAK NOWEJ RZECZYWISTOŚCI, BĘDĄCEJ KONSEKWENCJĄ PONADSTULETNIEJ POLITYKI ROSYJSKIEGO I AUSTRIACKIEGO ZABORCY, KTÓREJ REZULTATEM BYŁY DALEKO IDĄCE ZMIANY W SYTUACJI POLSKIEGO ŻYWIOŁU NA KRESACH. W KOŁACH POLITYCZNYCH, W DYSKUSJI NAD PRZYSZŁOŚCIĄ PAŃSTWOWĄ ZIEM WSCHODNICH, KTÓRE MIAŁY BYĆ ZAJĘTE PRZEZ WOJSKA POLSKIE, ZARYSOWAŁY SIĘ DWIE ZASADNICZE KONCEPCJE USTROJOWE – FEDERACJI (AUTORSTWA PIŁSUDSKIEGO) I INKORPORACJI (AUTORSTWA ROMANA DMOWSKIEGO, PRZECIWNIKA POLITYCZNEGO PIŁSUDSKIEGO, KTÓRY JEDNAK BEZSPRZECZNIE POŁOŻYŁ OLBRZYMIE ZASŁUGI DLA USTANOWIENIA NIEPODLEGŁOŚCI PAŃSTWA POLSKIEGO). Z ŻADNĄ Z NICH NIE MOGLI SIĘ POGODZIĆ ZARÓWNO PRZYWÓDCY BOLSZEWICKIEJ „CZERWONEJ” JAK I KONTRREWOLUCYJNEJ „BIAŁEJ” ROSJI. TRAKTOWALI ONI ODRODZONĄ POLSKĘ JAKO CZĘŚĆ BYŁEGO ROSYJSKIEGO IMPERIUM. WEDŁUG OPINII „BIAŁYCH” ODGRADZAJĄCA ROSJĘ OD EUROPY NIEPODLEGŁA POLSKA NARUSZAŁA PRYNCYPIA POLITYKI ROSYJSKIEJ, NAWIĄZUJĄCEJ DO CZASÓW PIOTRA I I KATARZYNY II, NATOMIAST „CZERWONI” WYRAŻALI POGLĄD, ŻE UTRWALANIE ZDOBYCZY REWOLUCJI I ZBUDOWANIE NOWEGO SPOŁECZEŃSTWA TYLKO W GRANICACH JEDNEGO, BOLSZEWICKIEGO PAŃSTWA JEST NIEMOŻLIWE. BEZWZGLĘDNYM WARUNKIEM UTRZYMANIA ZDOBYCZY REWOLUCJI PAŹDZIERNIKOWEJ BYŁO DLA NICH PRZENIESIENIE IDEI SOCJALISTYCZNEJ NA ZACHÓD. POLSKA, ODDZIELAJĄCA ROSJĘ OD OŚRODKÓW KLASY ROBOTNICZEJ W NIEMCZECH, CZECHOSŁOWACJI CZY NA WĘGRZECH MIAŁA ZNIKNĄĆ.

lightboxWALKA O WSCHODNIĄ GRANICĘ POLSKI NIE ROZPOCZĘŁA SIĘ JEDNAK OD KONFLIKTU ZBROJNEGO Z BOLSZEWICKĄ ROSJĄ, LECZ Z ZACHODNIO-UKRAIŃSKĄ REPUBLIKĄ LUDOWĄ (ZURL). STOSUNKI POLSKO-UKRAIŃSKIE SZCZEGÓLNIE ANTAGONIZOWAŁ SPÓR O LWÓW, GDZIE WIĘKSZOŚĆ ETNICZNĄ STANOWILI POLACY. WALKI ROZPOCZĘŁY SIĘ 1 LISTOPADA 1918 ROKU OD OPANOWANIA PRZEZ ŻOŁNIERZY AUSTRO-WĘGIERSKICH POCHODZENIA UKRAIŃSKIEGO WIĘKSZOŚCI GMACHÓW PUBLICZNYCH WE LWOWIE ORAZ PROKLAMACJI UTWORZENIA ZACHODNIO-UKRAIŃSKIEJ REPUBLIKI LUDOWEJ. PRZECIW TEMU WYSTĄPIŁY POLSKIE ORGANIZACJE KONSPIRACYJNE, POLSCY MIESZKAŃCY MIASTA, W TYM RÓWNIEŻ MŁODZIEŻ, NAZWANA PÓŹNIEJ ORLĘTAMI LWOWSKIMI. PIERWSZY ETAP KONFLIKTU ZAKOŃCZYŁ SIĘ W NOCY Z 22 NA 23 LISTOPADA 1918 R., GDY ODDZIAŁY UKRAIŃSKIE ARMII HALICKIEJ WYCOFAŁY SIĘ ZE LWOWA, ROZPOCZYNAJĄC RÓWNOCZEŚNIE JEGO OBLĘŻENIE. 22 MAJA 1919 ROKU WOJSKA NIEPRZYJACIELSKIE WYCOFAŁY SIĘ SPOD MIASTA WOBEC OFENSYWY WOJSKA POLSKIEGO. W NASTĘPNYCH MIESIĄCACH WALKI O GALICJĘ WSCHODNIĄ TOCZONO ZE ZMIENNYM SZCZĘŚCIEM. DOPIERO OD WIOSNY 1919 ROKU, M.IN. DZIĘKI ZAANGAŻOWANIU NA FRONCIE UKRAIŃSKIM „BŁĘKITNEJ ARMII” GEN. HALLERA, WOJSKA ZURL BYŁY SYSTEMATYCZNIE SPYCHANE NA WSCHÓD. BY W POŁOWIE LIPCA ZOSTAĆ WYPARTE ZA RZEKĘ ZBRUCZ. FORMALNE ZAWIESZENIE BRONI, SANKCJONUJĄCE POLSKI STAN POSIADANIA, ZOSTAŁO ZAWARTE 1 WRZEŚNIA 1919 ROKU, NATOMIAST 21 LISTOPADA RADA NAJWYŻSZA KONFERENCJI POKOJOWEJ ZATWIERDZIŁA STATUT AUTONOMICZNY DLA GALICJI WSCHODNIEJ. POLSKA OTRZYMAŁA MANDAT LIGI NARODÓW NA ZARZĄDZANIE TYM OBSZAREM PRZEZ 25 LAT. W MARCU 1923 ROKU GALICJA WSCHODNIA OSTATECZNIE ZOSTAŁA UZNANA NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ ZA INTEGRALNĄ CZĘŚĆ ODRODZONEGO PAŃSTWA POLSKIEGO.

W CIENIU KONFLIKTU Z BOLSZEWICKĄ ROSJĄ ROZGORZAŁ SPÓR POLSKO-LITEWSKI. W ŚWIADOMOŚCI POLSKIEJ WCIĄŻ ŻYWE BYŁY TRADYCJE UNII LUBELSKIEJ. PRZYWÓDCY ODRADZAJĄCEGO SIĘ PAŃSTWA LITEWSKIEGO NIE WIDZIELI JEDNAK MOŻLIWOŚCI BLIŻSZEGO ZWIĄZKU Z RZECZĄPOSPOLITĄ. PUNKTEM ZAPALNYM STAŁA SIĘ SPRAWA WILNA I WILEŃSZCZYZNY. W TRAKCIE POGONI ZA BOLSZEWIKAMI WOJSKA POLSKIE WKROCZYŁY NA TERENY STANOWIĄCE PRZEDMIOT SPORU Z LITWĄ. ZE WZGLĘDU NA TO, ŻE W MYŚL ZAWARTEGO WCZEŚNIEJ TRAKTATU LITEWSKO-BOLSZEWICKIEGO WILNO MIAŁO PRZYPAŚĆ LITWIE ORAZ WOBEC ZDECYDOWANEGO SPRZECIWU LITWINÓW NA PRZEPROWADZENIE PLEBISCYTU DECYDUJĄCEGO O PRZYNALEŻNOŚCI PAŃSTWOWEJ WILEŃSZCZYZNY, JÓZEF PIŁSUDSKI POLECIŁ GEN. LUCJANOWI ŻELIGOWSKIEMU UPOZOROWANIE BUNTU I WKROCZENIE Z PODLEGŁYMI MU SIŁAMI DO WILNA. 9 PAŹDZIERNIKA 1920 ROKU, ISTNIEJĄCA W STRUKTURACH WOJSKA POLSKIEGO 1 DYWIZJA LITEWSKO-BIAŁORUSKA, ZŁOŻONA W ZNACZNEJ CZĘŚCI Z ŻOŁNIERZY REKRUTUJĄCYCH SIĘ ZE SPORNEGO TERYTORIUM, WYPARŁA Z MIASTA LITWINÓW.  NA OPANOWANYCH TERENACH UTWORZONO NOWE PAŃSTWO – LITWĘ ŚRODKOWĄ. 8 STYCZNIA 1922 ROKU ODBYŁY SIĘ TAM WYBORY DO LOKALNEGO SEJMU, KTÓRY NASTĘPNIE JEDNOMYŚLNIE OPOWIEDZIAŁ SIĘ ZA PRZYNALEŻNOŚCIĄ WILNA I WILEŃSZCZYZNY DO POLSKI.

OFICJALNE ZAKOŃCZENIE DZIAŁAŃ WOJENNYCH NA WSCHODZIE NASTĄPIŁO 18 MARCA 1921 ROKU W MOMENCIE PODPISANIA TRAKTATU POKOJOWEGO W RYDZE

POWIĄZANE:

Operacje warszawska i niemeńska - kamień węgielny odrodzonych Kresów Wschodnich

Batalia stoczona na prawym brzegu Wisły w rejonie Warszawy między Wojskiem Polskim a siłami bolszewickiej Armii Czerwonej jest jedną z największych, stoczonych w dziejach polskiego oręża, ale także decydującą o naszym „być albo nie być”, czyli utrzymaniu niepodległości po wcześniej niespełna dwu latach jej odzyskania. Zwycięstwo armii Józefa Piłsudskiego miało też istotny wymiar europejski – powstrzymało ekspansję rewolucji komunistycznej na Zachód i uratowało suwerenność państw bałtyckich.

Rozpoczęta 4 lipca 1920 r. ofensywa bolszewicka znad rzek Auty i Berezyny systematycznie spychała siły polskie na zachód. Na południu czerwoni zagrozili Lwowowi, na północy – Warszawie, mimo upartej polskiej obrony na Narwi i Bugu. Tuchaczewski, dowodzący frontem północnym, zamierzał atakować stolicę bezpośrednio, a jednocześnie zdecydował się na głębokie obejście miasta od północy i odcięcie od Pomorza Gdańskiego. Nie wierzył w większy opór Wojska Polskiego. Pertraktacje dyplomatyczne przy udziale państw zachodnich zakończyły się fiaskiem, bowiem bolszewicy byli pewni zajęcia Warszawy. Siły polskie wzmocnione przez Armię Ochotniczą i wsparte przez wszystkie środowiska polskie, wyłączywszy komunistów, zdecydowane były bronić stolicy Polski, a Naczelny Wódz przygotował ryzykowny plan operacyjny kontrofensywy. Skoncentrowane nad Wieprzem dwie armie miały uderzyć w odsłonięte lewe skrzydło bolszewickiego frontu wojsk Tuchaczewskiego.

Warunkiem powodzenia planu było utrzymanie Przedmościa Warszawy, gdzie bolszewickie III i XVI Armia dążyły do stworzenia w systemie obronnym wyrwy w rejonie Ossowa i Radzymina; ten ostatni przechodził z rąk do rąk, aż 15 sierpnia 1920 r. wieczorem miasto ostatecznie zostało odbite bolszewikom. Pod Ossowem wybrzmiała legenda śmierci kapelana ks. Ignacego Skorupki, który z krzyżem w ręku prowadził do walki swoich ochotników. 15 sierpnia na północ od Warszawy 5. Armia gen. Sikorskiego przeszła do kontrataku, wypierając wroga za Wkrę. Rajd 8 Brygady Jazdy na Ciechanów przyniósł sukces w postaci przejęcia radiostacji bolszewickiej IV Armii i dezorganizację jej dowodzenia.

16 sierpnia ruszyło natarcie Frontu Środkowego znad Wieprza, które zlekceważone przez Tuchaczewskiego, przyniosło wojskom bolszewickim pełną klęskę. Wojsko Polskie wszędzie prowadziło działania pościgowe. 25 sierpnia domknął się ostatni akt Batalii Warszawskiej, nazwanej Cudem nad Wisłą.

Zwycięstwo to zostało okupione ogromnymi stratami ludzkimi i materialnymi oraz ogromem wysiłku całego społeczeństwa. Polacy stracili ok. 4,5 tys. poległych, 22 tys. rannych i ok. 10 tys. zaginionych. Straty bolszewickie wynosiły ok. 25 tys. zabitych i rannych, 60 tys. znalazło się jako jeńcy w rękach polskich. Zwycięstwo polskie pozwoliło przejąć inicjatywę strategiczną i pogrzebać bolszewicki plan przejścia „po trupie Polski” z rewolucją do zachodniej Europy. Sama batalia nie oznaczała końca wojny, ale stała się przełomem w dziejach Polski i Europy, zaś brytyjski dyplomata Edgard Vincent D’Abernon nadał jej znaczenie „osiemnastej decydującej bitwy w dziejach świata”.

Zajęcie Białegostoku przez Wojsko Polskie ustabilizowało front na linii rzek Szczara – Niemen, a obie strony gromadziły siły i przygotowywały się do dalszych działań. W połowie września 1920 r. bolszewicy mieli co najmniej 75 tys. czerwonoarmistów w jednostkach liniowych. Tuchaczewski planował ofensywę na Białystok – Brześć – Lublin. Działania odciągające miała prowadzić w rejonie Lwowa 1 Armia Konna Siemiona Budionnego, ale rozbita pod Komarowem, nie była w stanie odegrać większej roli.

Plan marszałka Piłsudskiego w operacji niemeńskiej przewidywał związanie wojsk bolszewickich w rejonie Grodna i Wołkowyska, i wyjście głównego uderzenia na lewym (północnym) skrzydle, by przebijając się przez zajęte przez Litwinów Sejny, następnie przez Druskienniki, przekroczyć Niemen i w okolicach Lidy wyjść na tyły bolszewickie. 20 września Wojsko Polskie uprzedzając „czerwonych”, rozpoczęło batalię niemeńską. Dwa dni później nastąpiła generalna ofensywa. Stoczono kilkanaście bitew – o Wołkowysk, pod Brzostowicą Wielką, Nowym Dworem, Czerwonym Borem, o Grodno i Lidę. Wojsko Polskie zajęło Mińsk i mogło operować dalej. Niemałą rolę w tych walkach odegrało lotnictwo polskie oraz pociągi pancerne. Bolszewickie wojska zostały rozgromione.

Bolszewicki rząd Lenina został zmuszony do przełknięcia klęski i wystąpienia o zawieszenie broni, co nastąpiło 18 października 1920 r., i rozpoczęcia rokowań pokojowych w Rydze. Traktat pokojowy podpisano 18 marca 1921 r. Tym samym odrodzona Rzeczpospolita obroniła niepodległość swoją i narodów sąsiednich, z których tylko nieliczne potrafiły docenić cień Polski chroniącej także ich suwerenność.

prof. dr hab. Wiesław Jan Wysocki

  • 1920 : Więcej informacji a także materiały zorganizowanej przez Fundację wystawy poświęconej operacji warszawsko - niemeńskiej i ustaleniu granicy wschodniej II Rzeczypospolitej znajdziesz w portalu będącym równocześnie wersją online wystawy. Użyj przycisku poniżej.
WYSTAWA ONLINE
© Fundacja Polska 360  2020 - 2022 / Wszystkie prawa zastrzeżone
DO GÓRY