Kliknij planszę tytułową aby otworzyć galerię
Bitwa Warszawska i Operacja Niemeńska 1920 r
Batalia stoczona na prawym brzegu Wisły w rejonie Warszawy między Wojskiem Polskim a siłami bolszewickiej Armii Czerwonej jest jedną z największych, stoczonych w dziejach polskiego oręża, ale także decydującą o naszym „być albo nie być”, czyli utrzymaniu niepodległości po wcześniej niespełna dwu latach jej odzyskania. Zwycięstwo armii Józefa Piłsudskiego miało też istotny wymiar europejski – powstrzymało ekspansję rewolucji komunistycznej na Zachód i uratowało suwerenność państw bałtyckich.
Rozpoczęta 4 lipca 1920 r. ofensywa bolszewicka znad rzek Auty i Berezyny systematycznie spychała siły polskie na zachód. Na południu czerwoni zagrozili Lwowowi, na północy – Warszawie, mimo upartej polskiej obrony na Narwi i Bugu. Tuchaczewski, dowodzący frontem północnym, zamierzał atakować stolicę bezpośrednio, a jednocześnie zdecydował się na głębokie obejście miasta od północy i odcięcie od Pomorza Gdańskiego. Nie wierzył w większy opór Wojska Polskiego. Pertraktacje dyplomatyczne przy udziale państw zachodnich zakończyły się fiaskiem, bowiem bolszewicy byli pewni zajęcia Warszawy. Siły polskie wzmocnione przez Armię Ochotniczą i wsparte przez wszystkie środowiska polskie, wyłączywszy komunistów, zdecydowane były bronić stolicy Polski, a Naczelny Wódz przygotował ryzykowny plan operacyjny kontrofensywy. Skoncentrowane nad Wieprzem dwie armie miały uderzyć w odsłonięte lewe skrzydło bolszewickiego frontu wojsk Tuchaczewskiego.
Warunkiem powodzenia planu było utrzymanie Przedmościa Warszawy, gdzie bolszewickie III i XVI Armia dążyły do stworzenia w systemie obronnym wyrwy w rejonie Ossowa i Radzymina; ten ostatni przechodził z rąk do rąk, aż 15 sierpnia 1920 r. wieczorem miasto ostatecznie zostało odbite bolszewikom. Pod Ossowem wybrzmiała legenda śmierci kapelana ks. Ignacego Skorupki, który z krzyżem w ręku prowadził do walki swoich ochotników.
15 sierpnia na północ od Warszawy 5. Armia gen. Sikorskiego przeszła do kontrataku, wypierając wroga za Wkrę. Rajd 8 Brygady Jazdy na Ciechanów przyniósł sukces w postaci przejęcia radiostacji bolszewickiej IV Armii i dezorganizację jej dowodzenia.
16 sierpnia ruszyło natarcie Frontu Środkowego znad Wieprza, które zlekceważone przez Tuchaczewskiego, przyniosło wojskom bolszewickim pełną klęskę. Wojsko Polskie wszędzie prowadziło działania pościgowe. 25 sierpnia domknął się ostatni akt Batalii Warszawskiej, nazwanej Cudem nad Wisłą.
Zwycięstwo to zostało okupione ogromnymi stratami ludzkimi i materialnymi oraz ogromem wysiłku całego społeczeństwa. Polacy stracili ok. 4,5 tys. poległych, 22 tys. rannych i ok. 10 tys. zaginionych. Straty bolszewickie wynosiły ok. 25 tys. zabitych i rannych, 60 tys. znalazło się jako jeńcy w rękach polskich. Zwycięstwo polskie pozwoliło przejąć inicjatywę strategiczną i pogrzebać bolszewicki plan przejścia „po trupie Polski” z rewolucją do zachodniej Europy. Sama batalia nie oznaczała końca wojny, ale stała się przełomem w dziejach Polski i Europy, zaś brytyjski dyplomata Edgard Vincent D’Abernon nadał jej znaczenie „osiemnastej decydującej bitwy w dziejach świata”.
Zajęcie Białegostoku przez Wojsko Polskie ustabilizowało front na linii rzek Szczara – Niemen, a obie strony gromadziły siły i przygotowywały się do dalszych działań. W połowie września 1920 r. bolszewicy mieli co najmniej 75 tys. czerwonoarmistów w jednostkach liniowych. Tuchaczewski planował ofensywę na Białystok – Brześć – Lublin. Działania odciągające miała prowadzić w rejonie Lwowa 1 Armia Konna Siemiona Budionnego, ale rozbita pod Komarowem, nie była w stanie odegrać większej roli.
Plan marszałka Piłsudskiego w operacji niemeńskiej przewidywał związanie wojsk bolszewickich w rejonie Grodna i Wołkowyska, i wyjście głównego uderzenia na lewym (północnym) skrzydle, by przebijając się przez zajęte przez Litwinów Sejny, następnie przez Druskienniki, przekroczyć Niemen i w okolicach Lidy wyjść na tyły bolszewickie. 20 września Wojsko Polskie uprzedzając „czerwonych”, rozpoczęło batalię niemeńską. Dwa dni później nastąpiła generalna ofensywa. Stoczono kilkanaście bitew – o Wołkowysk, pod Brzostowicą Wielką, Nowym Dworem, Czerwonym Borem, o Grodno i Lidę. Wojsko Polskie zajęło Mińsk i mogło operować dalej. Niemałą rolę w tych walkach odegrało lotnictwo polskie oraz pociągi pancerne. Bolszewickie wojska zostały rozgromione.
Bolszewicki rząd Lenina został zmuszony do przełknięcia klęski i wystąpienia o zawieszenie broni, co nastąpiło 18 października 1920 r., i rozpoczęcia rokowań pokojowych w Rydze. Traktat pokojowy podpisano 18 marca 1921 r. Tym samym odrodzona Rzeczpospolita obroniła niepodległość swoją i narodów sąsiednich, z których tylko nieliczne potrafiły docenić cień Polski chroniącej także ich suwerenność.
